Tez Adı: Geleneksel ve Siber Zorbalığa Maruz Kalmanın Sınıf İklimi ve Okula Yabancılaşmayla İlişkisinin İncelenmesi
Yazar: Ferhat Han
Danışman: Prof. Dr. Hasan Demirtaş
Yıl: 2020
Tez Türü: Doktora
Yer Bilgisi: İnönü Üniversitesi / Eğitim Bilimleri Enstitüsü / Eğitim Bilimleri Ana Bilim Dalı / Eğitim Yönetimi Bilim Dalı
Özet
Lise öğrencilerinin geleneksel ve siber zorbalığa maruz kalmasının, öğrencilerin sınıf iklimi algısı ve okula yabancılaşmasıyla arasındaki ilişkiyi tespit etmeyi amaçlayan bu araştırmada, karma araştırma yöntemlerinden nicel yaklaşımın baskın olduğu yakınsayan paralel-zenginleştirilmiş desen kullanılmıştır. İlişkisel tarama modeliyle desenlenen nicel boyutta, lise öğrencilerinin geleneksel ve siber zorbalığa maruz kalma sıklığını, sınıf iklimi algılarını ve okula yabancılaşma düzeylerini belirlemek için tarama araştırması yapılmıştır. Araştırma da öğrencilerin geleneksel ve siber zorbalığa maruz kalma sıklıkları, sınıf iklimi algıları ve okula yabancılaşma düzeylerinin bağımsız değişkenlerden cinsiyete ve sosyal medya kullanım sıklığına göre farklılaşıp farklılaşmadığını tespit etmek için T-Testi, Varyans Analizi (ANOVA), Mann Whitney U-Testi, Kruskall Wallis H-Testi kullanılmıştır. Değişkenler arasındaki ilişkiyi belirlemek için Pearson ve Spearman Sıra Farkları Korelasyon katsayıları, nedenselliği ve yapısal özellikleri belirlemek için yapısal eşitlik modellerinden yol analizi modeli kullanılmıştır. Araştırmanın nitel boyutunda, nicel boyutun verilerinin toplanması sırasında zorbalığa maruz kaldığını ifade eden öğrencilerden gönüllü olanlarla görüşmeler yapılmıştır. Bu görüşmelerde zorbalığa maruz kalan öğrencilerin ne türde zorbalığa maruz kaldıkları, yaşanan mağduriyetin öğrenciler üzerinde oluşturduğu etkiler, öğrencilerin sınıf iklimine ilişkin görüşleri ve öğrencileri okula yabancılaştıran etkenler belirlenmeye çalışılmıştır. Nitel boyutta elde edilen verilerin betimsel ve içerik analizleri yapılmıştır. Araştırmanın nicel boyutunun evrenini 2018-2019 eğitim öğretim yılında Malatya’nın Battalgazi ve Yeşilyurt ilçelerindeki lise öğrencileri oluşturmaktadır. Araştırmanın örneklemi oranlı küme örnekleme yöntemiyle belirlenmiştir. Araştırmanın örneklemini farklı lise türlerinden toplam 1367 öğrenci oluşturmaktadır. Araştırmanın nicel verileri, “Kişisel Bilgi Formu”, “Ergen Akran İlişkileri Belirleme Ölçeği Mağdur Formu”, “Siber Zorbalık Mağdur Ölçeği”, “Öğrenciler Tarafından Algılanan Sınıf İklimi Ölçeği” ve “Okula Yabancılaşma Ölçeği” aracılığıyla toplanmıştır. Araştırmanın nitel boyutunun çalışma gurubunu, farklı lise türlerinde öğrenim görmekte olan 31 öğrenci oluşturmaktadır. Nitel boyutunun katılımcıları amaçlı örnekleme yöntemiyle belirlenmiştir. Araştırmanın nitel verileri yarı yapılandırılmış görüşme formu aracılığıyla toplanmıştır. Yapılan analizler sonucunda öğrencilerin geleneksel mağduriyet düzeylerinin okullar açıldığından bu yana “asla ile ayda bir iki kere” şeklinde ve düşük düzeyde, siber mağduriyet düzeyleri ise bir hafta içerisinde “hiç ile bir kez” şeklinde ve düşük düzeydedir. Araştırmada öğrencilerin geleneksel ve siber mağduriyet düzeylerinin cinsiyete göre anlamlı bir şekilde farklılaştığı tespit edilmiştir. Sosyal medya kullanım sıklığına açısından öğrencilerin siber mağduriyet düzeyin farklılaştığı ancak geleneksel mağduriyet düzeyinin anlamlı bir şekilde farklılaşmadığı tespit edilmiştir. Araştırmanın nitel boyutunda geleneksel veya siber zorbalığa maruz kaldıklarını ifade eden öğrencilerin geleneksel mağduriyet türlerinden sözel mağduriyet açısından en çok; dalga geçme, alay etme, lakap-isim takılması, duygusal mağduriyet açısından en çok; iftira – söylenti çıkarma, çekememezlik ve dedikodu, aşağılama, psikolojik baskı yapma, fiziksel mağduriyet açısından en çok; dövmekle tehdit etme ve dövme (tekme, tokat, yumruk atma) şeklinde mağduriyetler yaşamışlardır. Siber mağduriyet açısından öğrenciler sırasıyla en çok; tehdit etme, küfür ve hakaret etme, sahte hesaplardan arkadaşlık isteği gönderme ve rahatsız etme şeklinde mağduriyetler yaşamışlardır. Öğrencilerin sınıf iklimine ilişkin algıları “katılıyorum” şeklinde ortalamanın üzerinde ve olumludur. Öğrencilerin sınıf iklimi algıları cinsiyet ve sosyal medya kullanım sıklığı açısından anlamlı bir şekilde farklılık göstermemektedir. Öğrencilerin okula yabancılaşmaları “çok az katılıyorum” şeklinde ve düşük düzeydedir. Öğrencilerin okula yabancılaşmaları cinsiyete ve sosyal medya kullanım sıklığına bağlı olarak anlamlı şekilde farklılaşmaktadır. Yapılan analizler sonucunda geleneksel mağduriyet ile siber mağduriyet arasında orta düzeyde pozitif, geleneksel mağduriyet ile sınıf iklimi arasında düşük düzeyde negatif, geleneksel mağduriyet ile okula yabancılaşma arasında orta düzeyde pozitif, siber mağduriyet ile sınıf iklimi arasında düşük düzeyde negatif, siber mağduriyet ile okula yabancılaşma arasında düşük düzeyde pozitif ve sınıf iklimi ile okula yabancılaşma arasında orta düzeyde negatif yönde anlamlı ilişki olduğu görülmüştür. Araştırmada geleneksel ve siber zorbalığa maruz kalma sıklığı, sınıf iklimi algısı ve okula yabancılaşma düzeyleri arasındaki nedenselliği ve yapısal özellikleri belirlemek için yapılan analizlere göre, geleneksel mağduriyetin öğrencilerin sınıf iklimi algısını olumsuz etkilediği ve öğrencilerin okula yabancılaşmalarına neden olduğu, siber mağduriyetin sınıf iklimi ve okula yabancılaşma üzerinde anlamlı bir etkisi olmadığı görülmüştür. Bu yönüyle araştırma kapsamında geliştirilen beş hipotezden üçü kabul ikisi ret edilmiştir. Sınıf ikliminin geleneksel mağduriyet ile okula yabancılaşma arasında kısmi aracılık rolünün olduğu saptanmıştır. Araştırmanın nitel bulgularında geleneksel veya siber zorbalığa maruz kalan öğrencilerin sınıf iklimine ilişkin görüşlerinin, sınıf ikliminin temalarına göre farklılaştığı görülmüştür. Öğrencilerin sınıf iklimine ilişkin algıları bir temada olumlu iken bir başka temada olumsuz olabilmektedir. Geleneksel veya siber zorbalığa maruz kalan öğrencilerin güçsüzlük, kuralsızlık ve sosyal uzaklık temalarında okula yabancılaştıkları görülmüştür. Öğrencilerin sınıf iklimine ilişkin olumsuz görüşleri ile öğrencileri okula yabancılaştıran etkenlerin benzerlik gösterdiği görülmüştür.
