Ekleyen: Mağdur Suçlayıcılık (Victim Blaming), bireylerin maruz kaldıkları haksızlıklar veya suçlar nedeniyle kendilerinin sorumlu tutulduğu bir düşünce biçimidir. Bu durum, toplumsal ve bireysel düzeyde ciddi psikolojik, hukuki ve sosyal sonuçlara yol açabilir. Cinsel saldırı, aile içi şiddet, hırsızlık, mobbing ve ayrımcılık gibi pek çok olayda mağdurlar, doğrudan fail yerine sorgulanır ve eleştirilir. “O saatte dışarıda ne işi vardı?”, “Karşı koymalıydı” veya “Daha dikkatli olsaydı bu başına gelmezdi” gibi ifadeler, mağdur suçlayıcılığının günlük hayatımızdaki yansımalarına örnek gösterilebilir. Bu tür yaklaşımlar yalnızca mağdurları travmatize etmekle kalmamakta, aynı zamanda suçluların sorumluluktan kaçmasına da zemin hazırlamaktadır.
Mağdur suçlayıcılığının arkasında psikolojik ve toplumsal birçok sebep yatmaktadır. Adil dünya inancı, bilişsel çelişkiyi azaltma çabası, toplumsal normlar, medya etkisi ve hukuki sistemdeki eksiklikler, bireylerin mağdurları suçlamasına neden olan başlıca faktörler arasındadır. Özellikle medya, mağdurların sorumlu gösterildiği içerikler sunarak bu algının pekişmesine neden olabilir. Ancak, suçun sorumluluğunu mağdura yüklemek yerine, gerçek sorumluları ve sistemsel eksiklikleri sorgulamak, adaletin sağlanması açısından büyük önem taşımaktadır.
Mağdur Suçlayıcılık (Victim Blaming)
Mağdur suçlayıcılık, toplumsal ve bireysel düzeyde ciddi sonuçlar doğuran bir olgudur. Bu kavram, bir suç ya da olumsuz bir olayın mağdurlarının, bu olayı yaşadıkları için suçlanması anlamına gelir. Özellikle suç mağdurları, toplumsal ya da bireysel seviyede, başlarına gelen olaylarda çoğu zaman suçlu tutulur ve suçlunun yerine konumlandırılabilirler.
Mağdur suçlayıcılığı, toplumların bireysel ve toplumsal yapılarında derin izler bırakmış bir fenomendir. Tarihsel olarak, mağdurun suçlu tutulması genellikle cinsiyet, sınıf ya da etnik kökenle ilişkilendirilmiştir. Geçmişte, özellikle kadınların cinsel saldırıya uğraması ya da şiddete maruz kalması, onların davranışları ya da giysileriyle ilişkilendirilerek suçlanmıştır. Örneğin; bir kadının giysileri ya da dışarıda yalnız yürümüş olması, başlarına gelen olayların “hak ettikleri” bir durum olarak görülmüştür. Ancak, mağdur suçlayıcılığı sadece cinsiyetle sınırlı kalmayıp, bugün hala toplumda birçok farklı sorunla bağlantılı bir şekilde varlığını sürdürmektedir.
Mağdur suçlayıcılığına dair psikolojik ve sosyolojik teoriler, bu olgunun altında yatan sebepleri anlamamıza yardımcı olur. Psikolojik açıdan, insanlar kendilerini güvende hissetme arzusuyla hareket ederler. Kötü olayların yalnızca başkalarına geldiğini düşünmek, bireylerin kendi güvenliklerini sağlama çabasıdır. Bu şekilde, mağdura suç atfederek, olayın başlarına gelmeyeceğine olan inançlarını pekiştirebilirler. Aynı zamanda sosyolojik açıdan, toplumlar adaletin işlediğine dair bir güven duygusuna sahip olmak isterler. Mağdur suçlaması, bu güven duygusunun korunmasına yardımcı olabilir. Çünkü toplumda kötü olayların yalnızca “diğerleri” tarafından yaşandığı ve bunun bir şekilde önlenebileceği düşünülür. Bu psikolojik ve toplumsal mekanizmalar, mağdur suçlayıcılığının devam etmesinde önemli rol oynar.
Mağdur Suçlayıcılığın Örnekleri
Mağdur suçlayıcılık, hayatın birçok alanında farklı şekillerde karşımıza çıkabilir. Bireysel ve toplumsal düzeyde, farklı suçlar ve olaylar bağlamında mağdurların haksız yere sorumlu tutulduğu durumlarla sıkça karşılaşırız.
Cinsel Saldırı ve Taciz Mağdurlarının Suçlanması
Cinsel saldırıya uğrayan bireyler, en fazla mağdur suçlayıcılığına maruz kalan gruplardan biridir. Bu vakalarda, mağdurların kıyafetleri, davranışları, gece dışarıda olmaları veya alkol almış olmaları gibi unsurlar öne sürülerek saldırıyı “kendi hataları” olarak gösterme eğilimi olabilir.
Örnek: Bir kadının gece kulübünde eğlenirken cinsel saldırıya uğraması sonrası “O saatte dışarıda ne işi vardı?” veya “O şekilde giyinirse başına gelecekleri kabul etmeli” gibi ifadelerle suçlanması.
Gerçek: Hiçbir bireyin ne giydiği, nerede olduğu veya nasıl davrandığı, cinsel saldırıyı haklı çıkarmaz. Sorumluluk tamamen saldırıyı gerçekleştiren faildedir.
Aile İçi Şiddet Mağdurlarının Suçlanması
Ev içi şiddete maruz kalan bireyler de sıklıkla suçlanır. Mağdura, neden ayrılmadığı veya neden karşı koymadığı gibi sorular yöneltilerek, yaşadığı şiddetin sorumluluğu ona yüklenebilir.
Örnek: Bir kadının eşinden fiziksel şiddet gördüğünde “Eğer gerçekten isteseydi ayrılırdı” veya “Eşini sinirlendirecek bir şey yapmış olmalı” gibi yorumlarla karşılaşması.
Gerçek: Ev içi şiddet, çoğu zaman psikolojik manipülasyon, ekonomik bağımlılık ve toplumsal baskılar nedeniyle sona erdirilmesi zor bir süreçtir. Suçlu olan, şiddeti uygulayan kişidir, mağdur değil.
Hırsızlık ve Soygun Mağdurlarının Suçlanması
Hırsızlık ve gasp gibi suçların mağdurları, genellikle eşyalarına yeterince dikkat etmedikleri veya gerekli önlemleri almadıkları gerekçesiyle suçlanır.
Örnek: Birinin çantasını çaldırması sonrası “Neden çantasını açık taşıyordu?” veya “Telefonunu masaya koymasaydı çalınmazdı” gibi ifadelerle karşılaşması.
Gerçek: Suçluların hırsızlık yapması, mağdurların dikkatsizliğinden değil, suç işleme niyetlerinden kaynaklanır.
Irkçılık ve Ayrımcılığa Uğrayan Bireylerin Suçlanması
Etnik köken, din veya sosyal statü nedeniyle ayrımcılığa uğrayan bireyler, zaman zaman maruz kaldıkları haksızlıklar için suçlanır.
Örnek: İş görüşmesinde ırkçı tutumlara maruz kalan bir bireye “Daha iyi giyinseydin işe alınırdın” veya “Topluma daha iyi entegre olmalısın” gibi açıklamalar yapılması.
Gerçek: Irkçılık ve ayrımcılık, bireyin davranışlarıyla ilgili değil, toplumun önyargılarıyla ilgilidir. Suçlanması gereken, ayrımcı davranışı sergileyen kişidir.
Mobbing ve İşyerinde Taciz Mağdurlarının Suçlanması
İşyerinde zorbalığa (mobbing) veya tacize uğrayan kişiler de sıkça suçlanır.
Örnek: Bir çalışanın yöneticisi tarafından sürekli aşağılanması ve buna tepki gösterdiğinde “Sen çok hassassın” veya “Onunla iyi geçinseydin böyle olmazdı” şeklinde suçlanması.
Gerçek: İş yerinde mobbing, sistematik bir psikolojik şiddet biçimidir ve sorumluluk mağdurun değil, mobbing yapan kişinin veya şirketin ihmalkâr yönetiminindir.
Savaş ve Zorla Göç Mağdurlarının Suçlanması
Savaş, baskı ve zor ekonomik koşullar nedeniyle göç etmek zorunda kalan insanlar, bazen “ülkelerini terk ettikleri” veya “uyum sağlamadıkları” gerekçesiyle suçlanabilir.
Örnek: Bir mültecinin, yaşadığı zorluklar nedeniyle “Kendi ülkesinde kalsaydı böyle olmazdı” veya “Başka ülkeye geliyorsan kurallarına uyacaksın” gibi söylemlere maruz kalması.
Gerçek: Hiç kimse zorla yerinden edilmek istemez. Savaş, siyasi baskı ve ekonomik krizler gibi nedenlerle göç eden bireylerin mağdur edilmesi onların suçu değildir.
Doğal Afet Mağdurlarının Suçlanması
Deprem, sel ve yangın gibi doğal afetlere maruz kalan bireyler, bazen yaşadıkları kayıplardan dolayı suçlanabilirler.
Örnek: Deprem sonrası evsiz kalan bir bireyin “Keşke daha sağlam bir binada yaşasaydın” veya “Sigortan var mıydı?” gibi ifadelerle karşılaşması.
Gerçek: Doğal afetler bireylerin kontrolü dışında gelişen olaylardır ve sorumluluk bireysel değil, toplumsal altyapı ve yönetim politikalarına aittir.
Mağdur Suçlayıcılığının Nedenleri Nelerdir?
Mağdur suçlayıcılığı, bireylerin ve toplumların bilinçli veya bilinçsiz olarak sergileyebildiği yaygın bir tutumdur. Peki, neden mağdurlar suçlanır? Bu davranışın arkasında psikolojik, toplumsal ve kültürel birçok faktör bulunmaktadır.
Adil Dünya İnancı (Just World Hypothesis)
Adil dünya inancı, insanların, dünyayı adil bir yer olarak görmek istemesinden kaynaklanır. Bu inanca göre, insanlar iyi şeyler yaptığında ödüllendirilir, kötü şeyler yaptığında ise cezalandırılır. Bu nedenle, bir bireyin başına kötü bir şey geldiğinde, insanlar bilinçsiz bir şekilde mağdurun “bir hata yaptığına” veya “bunu hak ettiğine” inanma eğilimindedir.
Örnek: Cinsel saldırıya uğrayan bir kadına, “Bu saatte dışarıda ne işi vardı?” veya “Kıyafetini daha dikkatli seçmeliydi” gibi ifadelerle mağdur suçlayıcılığı yapılması.
Gerçek: Dünya adil bir yer değildir ve herkesin başına kötü şeyler gelebilir. Suç, sadece suçlunun sorumluluğundadır, mağdurun değil.
Bilişsel Çelişkiyi (Cognitive Dissonance) Azaltma Çabası
Bilişsel çelişki, bireyin sahip olduğu inançlar ile gerçekler arasında bir çatışma yaşadığında ortaya çıkan rahatsız edici bir durumdur. İnsanlar, mağdurun suçsuz olduğunu kabul ettiklerinde, kendilerinin de benzer bir durumda mağdur olabileceklerini fark ederler. Bu rahatsızlığı azaltmak için, mağduru suçlamak bir savunma mekanizması olarak kullanılır.
Örnek: İşyerinde mobbinge uğrayan bir çalışana, “Patronun sana kötü davranmasının bir sebebi vardır” veya “Ona saygılı davransaydın böyle olmazdı” gibi suçlayıcı söylemler.
Gerçek: Mobbing ve psikolojik taciz, bireyin hatası değil, gücü elinde bulunduran kişilerin kötüye kullanımının bir sonucudur.
Toplumsal Normlar ve Cinsiyet Rolleri
Toplumlar, belirli kalıplaşmış cinsiyet rolleri ve davranış kuralları oluşturur. Kadınlardan “itaatkâr, kibar ve çekingen” olmaları beklenirken, erkeklerden “güçlü, dominant ve koruyucu” olmaları beklenir. Bu normlar, mağdur suçlayıcılığını pekiştirebilir.
Örnek: Aile içi şiddet mağduru olan bir kadına, “Evlilikte sabırlı olmalısın” veya “Kocanı kızdırmasaydın seni dövmezdi” gibi ifadelerle suç yüklenmesi.
Gerçek: Şiddet hiçbir koşulda meşrulaştırılamaz. Suç, şiddeti uygulayan kişiye aittir, mağdura değil.
Korku ve Kendi Güvenliğini Sağlama Çabası
Bireyler, mağdurları suçlayarak kendilerini olaydan soyutlamaya ve güvende hissetmeye çalışırlar. Eğer mağdurların “yanlış bir şey yaptığı” için bu durumla karşılaştığını düşünürlerse, kendilerinin doğru davrandıkları sürece güvende kalacaklarına inanırlar.
Örnek: “Gece yalnız başına yürüyen bir kadının başına bir şey gelmesi çok normal, ben öyle yapmam” gibi ifadelerle mağdurların suçlanması.
Gerçek: Suçun işlenmesi, mağdurun davranışlarından bağımsızdır. Suç işleyen kişi, bilinçli bir şekilde yasaları ve toplumsal kuralları çiğnemektedir.
Medyanın ve Popüler Kültürün Etkisi
Medya, mağdur suçlayıcılığının yaygınlaşmasında önemli bir rol oynar. Filmler, diziler, haberler ve sosyal medya paylaşımları, olayları çarpıtarak mağdurları suçlu gibi gösterebilir.
Örnek: Haber başlıklarında “Mini etek giyen genç kadın saldırıya uğradı” veya “Telefonuyla oynarken kapkaça uğradı” gibi ifadeler kullanılması.
Gerçek: Haber dilinde suçluya odaklanılmalı, mağdurun olayın nedeni gibi gösterilmesi önlenmelidir.
Yetkililerin ve Hukuk Sisteminin Yetersizliği
Hukuk sistemlerinin yetersiz veya taraflı olması, mağdur suçlayıcılığını destekleyen bir faktördür. Polis raporlarında, mahkeme süreçlerinde veya soruşturmalarda mağdurların suçluymuş gibi muamele görmesi, bu algının pekişmesine neden olur.
Örnek: Cinsel saldırı mağdurlarına, polis sorgusunda “Neden karşı koymadın?”, “O saatte neden dışarıdaydın?” gibi sorular sorulması.
Gerçek: Hukuki süreçlerin mağdurların haklarını koruyacak şekilde düzenlenmesi ve mağdur suçlayıcı sorgulama tekniklerinden kaçınılması gerekmektedir.
Kültürel ve Dini İnançların Etkisi
Bazı kültürel ve dini inançlar, mağdur suçlayıcılığını normalleştirebilir. Geleneksel değerler, kadınların ve çocukların korunması yerine, onların yanlış davranışlarının cezalandırılmasını teşvik edebilir.
Örnek: Bir kadının zorla evlendirilmesi veya ailesinin onu “namus” adı altında baskı altına alması.
Gerçek: Hiçbir kültürel veya dini inanç, bir bireyin haklarının ihlal edilmesini haklı çıkaramaz.
Güç ve Otoritenin Kötüye Kullanılması
Mağdur suçlayıcılığı, güç sahiplerinin kendi konumlarını korumak için başvurdukları bir yöntem olabilir. Kurumsal, politik veya toplumsal düzeyde, güçlü kişiler sorumluluğu mağdura yükleyerek kendi çıkarlarını koruma eğiliminde olabilirler.
Örnek: İşyerinde bir yöneticinin çalışanlarına kötü davranması ve şikayet edildiğinde “Onlar çok hassas, abartıyorlar” şeklinde savunma yapması.
Gerçek: Güçlü olan tarafın, otoritesini kötüye kullanarak mağduru suçlaması, adaletin önündeki en büyük engellerden biridir.
Öne Çıkan Noktalar ve Sonuç
Mağdur suçlayıcılık, bireylerin başlarına gelen olumsuz olaylar nedeniyle sorumlu tutulduğu ve adaletin önünde büyük bir engel oluşturan zararlı bir yaklaşımdır. Cinsel saldırı, aile içi şiddet, mobbing ve hırsızlık gibi birçok durumda, mağdurların giyim tarzı, davranışları veya yaşam tarzları üzerinden suçlanması, hem bireysel hem de toplumsal düzeyde ciddi sonuçlar doğurur.
Bu tutumun arkasında adil dünya inancı, toplumsal normlar, bilişsel çelişki ve medya gibi faktörler yer alırken, mağduru suçlamak faillerin sorumluluktan kaçmasına, adaletin gecikmesine ve toplumsal eşitsizliklerin derinleşmesine yol açar. Hukuki reformlar, medya sorumluluğu, eğitim ve farkındalık çalışmaları, bu algının kırılmasında büyük rol oynar.
Toplumun bilinçlenmesi ve bireylerin daha adil bir bakış açısı geliştirmesi, mağdurların desteklenmesini ve güvenli bir toplumsal yapı kurulmasını sağlayacaktır. Suçun gerçek sorumlusunun belirlenmesi ve mağdurların yargılanmak yerine korunması, adaletin sağlanması açısından kritik öneme sahiptir. Medya dili, hukuk sistemi ve bireysel yaklaşımlar bu süreçte dönüştürülmeli ve mağdur suçlayıcılığı yerine destekleyici, adil ve empatik bir anlayış benimsenmelidir.
Sonuç olarak, mağdur suçlayıcılığının önüne geçmek için toplumsal farkındalığı artırmak, adalet mekanizmalarını güçlendirmek ve bireylerin bilinçli bir tutum sergilemesini sağlamak gereklidir. Unutulmamalıdır ki, suçun sorumluluğu mağdurda değil, faili olan kişidedir. Adalet, mağdurları suçlamak yerine onları koruyarak sağlanabilir.
[…] […]