Tez Adı: Ortaokul ve Liselerin Siber Zorbalık Farkındalık Profillerinin Oluşturulması ve Okul Paydaşlarına Yönelik Siber Zorbalık Farkındalık Eğitimi Etkililiğinin Değerlendirilmesi
Yazar: Melike Kavuk
Danışman: Prof. Dr. Hafize Keser
Yıl: 2016
Tez Türü: Doktora
Yer Bilgisi: Ankara Üniversitesi / Eğitim Bilimleri Enstitüsü / Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Ana Bilim Dalı / Eğitim Teknolojisi Bilim Dalı
Özet
Bu araştırmanın iki temel amacı bulunmaktadır. Birinci temel amaç, Türkiye’deki ortaokul ve liselerin siber zorbalık tehlikesiyle baş etmeye hazır olma durumlarını, farklı boyutlarda ortaya koymak üzere siber zorbalık zarkındalık profillerini, eğitimcilerin görüşlerine dayalı olarak oluşturmaktır. İkinci temel amaç ise, ortaokul ve lise öğrencilerine, bu okullarda görev yapan okul yöneticilerine, öğretmenlere ve öğrenci velilerine siber zorbalık tehlikesi, önleme ve müdahale yolları ile ilgili farkındalık kazandırmaya yönelik, okula özgü eğitim çalışmalarına katkıda bulunmaktır. Tarama modeliyle gerçekleştirilen araştırmada nicel ve nitel veriler elde edilmiştir. Araştırmanın evren büyüklüğü 22249 ortaokul ve lisedir. Birinci temel amacı gerçekleştirmek üzere, tabakalı örnekleme yoluyla örneklem alınmıştır. En küçük örneklem büyüklüğü 377 okul olarak hesaplanmıştır. Örnekleme dâhil edilecek iller belirlenirken, Türkiye İstatistik Kurumu’nun İstatistiki Bölge Birimleri birinci düzey sınıflaması (12 bölge) ile illerin bilişim suç oranları kriter alınmıştır. Buna göre, Türkiye’deki her bölgeden, bilişim suç oranı en yüksek ve en düşük il seçilerek örnekleme dâhil edilmiştir. İstanbul tek başına bir bölgeyi temsil ettiği için toplam 23 ilden veri toplanmıştır. Araştırmanın birinci temel amacı 1431 okul ve 2586 eğitimciden veri toplanarak gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın ikinci temel amacı iki çalışma grubu ile gerçekleştirilmiştir. Birinci çalışma grubu bir ortaokul ve bir lisedeki 684 öğrenci, 235 öğrenci velisi ve bu okullarda görev yapan 39 eğitimciden; ikinci çalışma grubu ise araştırmanın hiçbir aşamasına dâhil olmayan 51 katılımcı eğitimciden oluşmuştur. Araştırmanın birinci temel amacını gerçekleştirmek üzere, “Okulda Siber Zorbalık Farkındalık Anketi” geliştirilmiş ve kullanılmıştır. Ankette, okulların siber zorbalıkla baş etmeye hazır olma durumlarını belirlemeye dönük üç boyut (tanıma, önleme ve müdahale etme) ve 51 soru yer almaktadır. Bu aşamadaki veriler elektronik ortamda toplanmış, frekans, yüzde ve kay-kare testleri ile analiz edilmiştir. Araştırmanın ikinci temel amacı doğrultusunda, okul paydaşlarının siber zorbalıkla ilgili eğitim ihtiyaçlarını belirlemek üzere, siber zorbalık farkındalık anketleri (öğrenci, eğitimci ve veli formları) ile eğitim ortam ve materyallerini değerlendirmek üzere görüşme formu, uzman görüşlerine dayalı olarak geliştirilmiş ve kullanılmıştır. Siber zorbalık farkındalık anketinin öğrenci formu 11, eğitimci formu 16 ve veli formu 16 sorudan; görüşme formu ise üç sorudan oluşmuştur. Veriler yüz yüze ortamlarda toplanmış olup, frekans, yüzde ve betimsel analiz ile incelenmiştir. Bu aşamada literatüre ve uzman görüşüne dayalı olarak, basılı materyal (bilgi kitapçığı), seminer (sunu materyali), afiş ve web sitesi gibi eğitim ortam ve materyalleri öğrenci, eğitimci ve velilerin ihtiyaçları doğrultusunda, ayrı dokümanlar veya modüller halinde tasarlanmış, geliştirilmiş, paydaşların kullanımına sunularak uygulanmış ve değerlendirilmiştir. Araştırmanın sonuçlarına göre birçok okulda, siber zorbalığın tüm boyut, alt boyut ve maddeleriyle ilgili; bazı okullarda ise çoğu boyut, alt boyut ve maddeleriyle ilgili çalışma ve etkinlik ihtiyacı tespit edilmiştir. Eğitim çalışması yapılan okullarda ise, tüm okul paydaşlarının siber zorbalığın tüm boyutlarında ve farklı düzeylerde bilgi eksiklerinin olduğu ve eğitim gereksinimi duyduğu; okulların ise tüm boyutlarda çalışma ve etkinlik ihtiyacı duyduğu belirlenmiştir. Geliştirilen eğitim ortam ve materyalleri eğitimciler tarafından yararlı bulunmuş ve diğer illerde ve okullarda uygulanması önerilmiştir. Araştırmanın sonunda, araştırmacılara yönelik siber zorbalık çalışmalarına ilişkin; kurum, kuruluş ve karar vericilere yönelik ise uygulamaya ilişkin önerilerde bulunulmuştur.
